Z Duginem na sztandarach – rosyjska dezinformacja w Brazylii. Amerykański raport zwraca uwagę na ciekawe wątki

Trzy lata temu Global Engagement Centre opublikował raport poświęcony filarom rosyjskiej dezinformacji, teraz analitycy wzięli pod lupę działalność konkretnego ruchu. W najnowszym raporcie GEC zatytułowanym „Eksport prokremlowskiej dezinformacji: Przypadek Nova Resistência w Brazylii”, eksperci opisują metody działania i profile całego spektrum składającego się na tzw. Syncretic Disinformation Network (Synkretyczna Sieć Dezinformacji, SDN), czyli ruch New Resistance (Nova Resistênca w Brazylii), anglojęzyczny portal Fort Russ News (FRN) i pseudo – think tank występujący pod nazwą Centrum Studiów Synkretycznych (Center for Syncretic Studies, CSS). Każdy z tych podmiotów ma bliskie powiązania z Moskwą.

Fort Russ News to uśpione ramię medialne SDN, odpowiedzialne za rozpowszechnianie prokremlowskiej dezinformacji na różne tematy, od rosyjskich operacji wojskowych na Ukrainie i w Syrii, aż po narrację związaną z COVID-19. Z kolei powołane w 2013 r Centrum Studiów Synkretycznych, z siedzibą w Belgradzie, służyło jako pseudoakademicka platforma działań dezinformacyjnych i propagandowych Fort Russ Newa. Kilka dni po inwazji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 z nieznanych powodów Centrum zawiesiło swoją działalność.

Tak jak i podmioty zbliżone do NR, tak i Centrum zamieszczało na swojej stronie liczne tłumaczenia publikacji Aleksandra Dugina, głównego ideologa rosyjskiego neoimperializmu, objętego zakazem wjazdu do państw Unii Europejskiej.  Dugin jest twórcą i głównym orędownikiem Czwartej Teorii Politycznej, która ma na celu zjednoczenie globalnej skrajnej prawicy z globalną skrajną lewicą, by pokonać liberalizm.

Brazylijskim oddziałem New Resistance jest Nova Resistência. Grupa powstała w styczniu 2015 roku pod przywództwem Raphaela Machado. Mimo siedziby w Brazylii strona internetowa NR jest zarejestrowana w Moskwie. Jak ujawnił raport GEC, administratorem strony jest Advanced Solutions LLC, firma, która zarządza też stroną internetową rosyjskiej grupy DarkSide (grupa hackerska, która atakuje za pomocą złośliwego oprogramowania i wymuszeń). Novaresistencia.org dzieli swój adres IP także z kilkoma domenami powiązanymi z Duginem, takimi jak: katehon.com czy geopolitika.ru. Treści zamieszczane na stronie internetowej są ideologiczne spójne z założeniami ruchu. Nova Resistência promuje prokremlowską propagandę i wspiera powstanie Imperium Euroazjatyckiego. Rozpowszechnia teorie spiskowe i dezinformacje na temat m.in. "kolorowych rewolucji wspieranych przez USA".  Ponadto otwarcie promuje antysemickie narracje, wiążąc "ukraiński neonazizm" z "izraelskim syjonizmem". Po ataku Hamasu na Izrael, strona zapełniła się treściami antyizraelskimi.

Styl, układ i różnorodność antyzachodnich narracji na stronie przypominają strony internetowe, które GEC już wcześniej zidentyfikował jako powiązane z rosyjskim wywiadem. Nova Resistência wsparła działania rosyjskie w Donbasie i konsekwentnie publikuje antyukraińskie oraz prokremlowskie artykuły. Konta Nova Resistência w mediach społecznościowych popierają czołowych, rosyjskich propagandystów, takich jak Władimir Sołowjow.

GEC podkreśla w raporcie, że relacje brazylijskiego ruchu z Duginem i rządem Federacji Rosyjskiej ostatnio osiągnęły nowy poziom. W kwietniu 2023 r. grupa była współgospodarzem pierwszej globalnej konferencji na temat „świata wielobiegunowego”.  Uczestniczyli w niej: Dugin, rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow, rzeczniczka MSZ Maria Zacharowa, a także członkowie prokremlowskiego Międzynarodowego Ruchu Rusofilskiego i antyzachodniego Forum Myślicieli, sterowanego przez Chiny. Nova Resistência była też gospodarzem pierwszej "Iberoamerykańskiej i Karaibskiej Konferencji na temat Wielobiegunowości" lipcu 2023 roku, również z udziałem Dugina.

Nova Resistência wspiera autorytarne reżimy zarówno z lewej, jak i prawej strony sceny politycznej. Za pośrednictwem powiązanej organizacji „Disidente Politico do DF” członkowie Nova Resistência organizowali wydarzenia z przedstawicielami rządów Syrii, Korei Północnej i z organizacjami wspierającymi reżim irański. W czerwcu 2023 r. grupa przeprowadziła wywiad z rzecznikiem białoruskiego Ministerstwa Obrony, a ostatnio gościła kilku białoruskich urzędników w Brazylii. Nova Resistência wspiera współfinansowaną przez Iran organizację terrorystyczną Hezbollah i popiera kontrowersyjny ruch panafrykanistyczny, kierowany przez współpracownika Dugina, Kémi Sébę. Pod koniec maja 2022 r. organizacja ogłosiła utworzenie Comité Central de Liberación Americana (Centralny Komitet Wyzwolenia Ameryki), który ma służyć "jako miejsce spotkań nacjonalistycznych i rewolucyjnych organizacji podzielających naszą ideologię". Grupa składa się z ugrupowań peruwiańskich, argentyńskich, kolumbijskich, meksykańskich oraz chilijskich. Wszystkie promują „duginizm” i wzmacniają prorosyjską narrację.

Nova Resistência swoją działalnością obejmuje także organizacje paramilitarne, wspiera wysiłki na rzecz wysyłania Brazylijczyków do walki po rosyjskiej stronie na Ukrainie. GEC ujawnia, że Machado najprawdopodobniej stoi na czele grupy wspierającej pełnomocników Rosji w regionie Donbasu. Nova Resistência promowała też działalność Grupy Wagnera w Afryce i chwaliła zaangażowanie gospodarcze Chin na tym kontynencie. Oprócz deklarowania wsparcia dla Grupy Wagnera, organizacja opowiada się za utworzeniem podobnych grup w innych regionach świata. GEC w raporcie zwraca też uwagę na to, że rosyjski, państwowy ośrodek dezinformacji – Sputnik Brazil – aktywnie promuje Nova Resistência.

Fort Russ News

Fort Russ News (FRN) była anglojęzyczną stroną internetową CSS. Misją FRN było dostarczanie "partyzanckiego dziennikarstwa" skupionego na "walkach antyimperialistycznych", promowanie "wielobiegunowego świata" i przeciwdziałanie "korporacyjnej dezinformacji". FRN rozpoczęła działalność w 2014 r., ale w momencie, gdy GEC przygotowywał swój raport już nie działała. Konta FRN w mediach społecznościowych nie były aktualizowane od lutego 2022 r.

FRN koncentrowała się przede wszystkim na tłumaczeniu i rozpowszechnianiu kremlowskiej dezinformacji oraz propagandy kierowanej do zagranicznych odbiorców. Promowała strony internetowe powiązane z Kremlem, także te, które Departament Stanu zidentyfikował jako powiązane z rosyjskimi służbami wywiadowczymi i wojskowymi. Jednocześnie prokremlowskie, rosyjskojęzyczne media przedstawiały FRN jako wiarygodne, zachodnie źródło informacji. Państwowy portal Inosmi.ru tłumaczył artykuły FRN zatytułowane "Putin – nadzieja dla demokracji". Autorom raportu GEC nie udało się odkryć przyczyn zamknięcia FRN w 2022 roku, na kilka dni przed inwazją Rosji na Ukrainę.

Centrum Studiów Synkretycznych

Pseudo think tank CSS miał siedzibę w Belgradzie w Serbii i promował międzynarodowe, synkretyczne idee. Celem jego działania była, wg GEC, zmiana porządku świata. W sierpniu 2020 roku The New York Times napisał, że CSS jest powiązany z rosyjskim wywiadem. Organizacja tłumaczyła pisma Dugina i współpracowała ze znanymi, kremlowskimi podmiotami oraz osobami zajmującymi się dezinformacją. CSS otwarcie popierał autorytaryzm i powielał prokremlowską dezinformację FRN oraz New Resistance, a także faszystowskie poglądy Dugina. CSS, podobnie jak FRN, jest zawieszony od lutego 2022 roku.

Według New York Times urzędnicy amerykańskiego wywiadu zidentyfikowali dodatkowe podmioty służące jako przykrywki GRU, w tym InfoBRICS.org, OneWorld.press i InfoRos, które rozpowszechniają "dezinformacje opracowane przez rosyjskich urzędników wywiadu".

New Resistance, FRN i CSS to powiązane ze sobą podmioty tworzące sieć dezinformacji, której celem jest propagowanie kremlowskiej propagandy skierowanej do odbiorców na Zachodzie i w Ameryce Łacińskiej. GEC udokumentował operacje wpływu rosyjskiego rządu na świecie i uważa, że dezinformacja oraz propaganda tych organizacji wspierały cele polityki zagranicznej Kremla, polegające na destabilizacji zachodnich demokracji i obaleniu międzynarodowego porządku.

Departament Stanu uważa, że Nova Resistência stanowi wyjątkowe zagrożenie w Ameryce Łacińskiej, ponieważ jest orędownikiem neofaszystowskiej ideologii Aleksandra Dugina. GEC podkreśla, że powiązania analizowanych w raporcie organizacji ze znanymi podmiotami rosyjskiego ekosystemu dezinformacji i propagandy, historia wysyłania bojowników wspierających rosyjską inwazję na Ukrainę oraz wysiłki na rzecz utworzenia ogólnoamerykańskiej grupy prorosyjskich, nacjonalistycznych organizacji rewolucyjnych, powinny być istotnym powodem do niepokoju.

Nova Resistência - Dugin w Brazylii

Nova Resistência działa od 9 lat. W latach 2016–2020, jak można przeczytać na stronie internetowej grupy, NR współpracowała z innymi organizacjami pod tą samą nazwą, w Europie i Ameryce Północnej, ale na początku 2020 r. zerwała z nimi kontakty. Brazylijskie media głównego nurtu niespecjalnie interesowały się dotąd NR. Ślad działalności NR można ostatnio znaleźć w doniesieniach na temat amerykańskiego raportu o tej grupie i jej związkach z rosyjską propagandą, a także informacji z ub. roku, kiedy policja z Rio Grande do Sul wszczęła śledztwo w sprawie 15 osób podejrzanych o wspieranie w mediach społecznościowych nazizmu. Wśród podejrzanych znalazła się wówczas m.in. osoba powiązana z grupą Nova Resistência. Brazylijski dziennik „O Globo” napisał także w ub. roku, że działacze NR mieli przeniknąć do partii  PDT (po port. Partido Democrático Trabalhista) największej brazylijskiej partii lewicowej do czasu powstania ugrupowania, które obecnie rządzi Brazylią, Partii Robotniczej prezydenta Luli (Partido dos Trabalhadores) Zapytany o NR w programie Roda Viva, w trakcie ubiegłorocznej kampanii wyborczej szef PDT, Ciro Gomes, zapewnił jednak, że „żaden neonazista, neofaszysta, rasista, kimkolwiek do cholery jest, nie będzie w szeregach PDT”.

W sieci NR przedstawia się jako grupa narodowo-rewolucyjna, kontynuująca brazylijską tradycję ruchów robotniczych i nie ukrywa, że inspiruje się teoriami rosyjskiego ideologa Aleksandra Dugina, co często podkreśla lider grupy, Raphael Machado, politolog i zgodnie z tym jak się przedstawia w serwisie X, „badacz czwartej teorii politycznej”.  W wywiadzie dla programu „20 minutos” na Youtube Machado opisuje NR jako ruch antykapitalistyczny i antyliberalny, który nie jest jednak według niego ani klasyczną prawicą ani lewicą, w czym ma podobno przypominać spojrzenie na politykę samego Dugina. Z punktu widzenia rosyjskiej machiny propagandowej klasyczna definicja prawicy i lewicy rzeczywiście nie ma znaczenia, ponieważ potrafi ona wpływać na bardzo różne ruchy polityczne, bez względu na ich barwy polityczne, a sam Dugin mówi o przezwyciężeniu „trzech teorii nowoczesności: liberalizmu, komunizmu i faszyzmu” z wykorzystaniem niektórych ich elementów.

Według brazylijskiego dziennika „O Globo” Dugin mówi po portugalsku i w 2012 roku odwiedził Brazylię po raz pierwszy. Udzielał wówczas szeroko wywiadów i wygłaszał wykłady. Rok wcześniej doszło nawet do debaty Dugina z Olavo de Carvalho, nieżyjącym już filozofem uznawanym za guru brazylijskiej prawicy, w tym także byłego prezydenta Jaira Bolsonaro. Jak zauważa „O Globo”, obaj panowie zgadzali się jedynie w sprawie szkodliwości globalizmu, we wszystkich innych sprawach, np. roli Chin w pandemii Covid19, mocno się różnili. Mimo to powstała na podstawie tej rozmowy książka pt. „Os EUA e a nova ordem global” („Stany Zjednoczone i nowy globalny porządek”).
Dugin uczestniczył także w 2014 roku w São Paulo w konferencji na temat włoskiego ideologa neofaszyzmu Juliusa Evoli.

Od kilku lat, NR cierpliwie lansuje teorie Dugina w Brazylii. W czerwcu 2021 roku powstała nawet specjalna oficyna wydawnicza grupy, Ars Regia, która wydała „Czwartą teorię polityczną” Rosjanina. Nie była to premiera, bo po raz pierwszy książka rosyjskiego ideologa Putina została przetłumaczona na portugalski i pojawiła się w Brazylii w 2012 roku, w już nieistniejącym wydawnictwie Austral. Ars Regia nie poprzestaje jednak na jednej książce Dugina i w katalogu z listopada br. znajdziemy nie tylko kolejną edycję „Czwartej teorii politycznej”, ale także jego „Platonizm polityczny”. W ub. roku ukazał się z kolei w Ars Regia „Świat wielobiegunowy” Dugina.

Tu warto przypomnieć, że w swoich teoriach geopolitycznych Dugin nie tylko snuje scenariusze świata wielobiegunowego, w którym nie ma już być miejsca dla jednego, globalnego hegemona, czyli USA i w którym Europa musi wybrać między eurazjatyzmem i atlantyzmem. Dugin jest przede wszystkim piewcą rosyjskiego imperium, a środki, dzięki którym Kreml ma je budować nie zmieniają się od wieków. W wywiadzie Grzegorza Górnego z Duginem, dla Frondy, w 1998 roku, rosyjski politolog mówi, że zadaniem Kremla jest sojusz Rosji z Niemcami: „zjednoczyć się z Niemcami i stworzyć potężny blok kontynentalny”. Dlatego Rosja nie jest oczywiście według Dugina zainteresowana istnieniem niepodległej Polski i Ukrainy, bo zarówno Moskwa jak i Berlin „rozumują w pojęciach ekspansji”. „Nie jesteśmy zainteresowani po prostu zachowaniem własnego państwa czy narodu. Jesteśmy zainteresowani wchłonięciem, przy pomocy wywieranego przez nas nacisku, maksymalnej liczby dopełniających nas kategorii – mówi Górnemu Dugin i dodaje – Rosja w swoim geopolitycznym oraz sakralno-geograficznym rozwoju nie jest zainteresowana w istnieniu niepodległego państwa polskiego w żadnej formie. Nie jest też zainteresowana istnieniem Ukrainy. Nie dlatego, że nie lubimy Polaków czy Ukraińców, ale dlatego, że takie są prawa geografii sakralnej i geopolityki”. 

NR opowiada się za współpracą Brazylii właśnie z tak definiowanym rosyjskim mocarstwem i odrzuca „globalnego hegemona”, jakim wciąż są Stany Zjednoczone. Brazylijska grupa przeciwników kapitalizmu daje temu wyraz w oświadczeniu z 20 października br., opublikowanym w odpowiedzi na raport Departamentu Stanu. Czytamy w tym oświadczeniu, że Brazylia „ma swoje własne interesy, które jednak można osiągnąć jedynie poprzez wielowymiarową współpracę z suwerennymi siłami innych mocarstw regionalnych, które również tęsknią za światem wielobiegunowym, w którym mogą podążać własną drogą.” Z szerszego kontekstu oświadczenia, a także z publicystyki samego Machado wynika, że tym regionalnym mocarstwem jest oczywiście m.in. Rosja.

NR zaprzecza też w swoim oświadczeniu tezie, że jest finansowana z zewnątrz. „NR nigdy nie była niczym innym jak autonomiczną brazylijską organizacją nacjonalistyczną, pozbawioną zależności od innych organizacji lub osobistości za granicą. /…/ Nowy Ruch Oporu nie jest finansowany przez żaden obcy rząd ani nie służy jako pełnomocnik jego interesów.” W rzeczywistości, NR pełni – chcąc tego czy nie - użyteczną rolę tuby rosyjskiej propagandy, nawet jeśli robi to gratis. Wystarczy prześledzić teksty i wywiady Machado, a także jego wpisy na koncie w serwisie X. Jeden z najnowszych powtarza spin o tym, że Izrael jest kartelem złodziei organów, powielany także na wielu prorosyjskich profilach. Z kolei 13 listopada, pisze, że „sytuacja „atlantystów” jest trudna, skoro ostatnim „triumfem”, jaki mają do świętowania jest wyzwolenie Chersonia, które Machado nazywa tak jak swego czasu rosyjska propaganda, „strategicznym manewrem” Kremla, a nie przegraną.

Z kolei, w artykule na postępowym – jak sam się przedstawia - portalu brasil247.com, opublikowanym z okazji 15. szczytu państw BRICS (do tej grupy prócz Rosji, Indii, Chin, należy także Brazylia) pt. „BRICS: Rozszerzać czy nie”, Machado kreśli perspektywę zmian na świecie zgodnych z interesem Rosji, wcale tego nie ukrywając i obficie cytując idee Dugina. Machado używa nawet sformułowania „rosyjska operacja specjalna”, które na potrzeby wojny na Ukrainie ukuła rosyjska propaganda. Tłumaczy też występując w roli adwokata Rosji, dlaczego, w reakcji na europejskie sankcje musi budować sojusze z Globalnym Południem i Wschodem i – cytując Dugina - tłumaczy potrzebę, mimo wszystko, budowania partnerstwa z Niemcami. Machado przekonuje równocześnie, że geopolityczny awans Brazylii jest możliwy tylko z Rosją. Sytuację na świecie, wojny toczące się obecnie na Ukrainie i na Bliskim Wschodzie Machado tłumaczy jak Dugin: konfliktem „Eurazji z atlantyckim Zachodem”, koniecznym, aby mógł się wyłonić nowy porządek świata.

Wpływy Dugina w Brazylii nie kończą się według dziennika „O Globo” na NR. W kwietniu ub. roku, niedługo po rozpoczęciu rosyjskiej inwazji na Ukrainę, Dugin miał wystąpić z wykładem w Wyższej Szkole Wojennej (po port. Escola Superior de Guerra), wchodzącej w skład struktury Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Ministerstwa Obrony Narodowej Brazylii. Wykład został odwołany. Jak podkreśla dziennik „O Globo”, nie tłumaczono tej decyzji wojną na Ukrainie, ale zwyczajnie, zmianami w kalendarzu uczelni. Ostatecznie Dugin przemówił na kanale Arte da Guerra i według źródeł dziennika w NR, mieli go słuchać także pracownicy Wyższej Szkoły Wojennej.

Przygotowała: Anna Gwozdowska i zespół FH

17.11.23